ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ
ΜΕΡΟΣ 1ο CODEX ALIMENTARIUS HACCP – ISO22000
Σήμερα, που οι τεχνολογικές εξελίξεις σημειώνονται με καταιγιστικό ρυθμό, επιτρέποντας την πραγματοποίηση ιδεών που άλλοτε φάνταζαν ουτοπικές· σήμερα, που η άνοδος του βιοτικού επιπέδου στις αναπτυγμένες χώρες έχει διαπλάσει τους πολίτες σε απαιτητικούς καταναλωτές, προβάλλει ολοένα και πιο επιτακτικό το αίτημα για ποιοτικές αγορές. Μιλώντας για ποιοτικές αγορές, εννοούμε κάθε είδους οργανωμένη αγορά οποιασδήποτε κλίμακας –π.χ. αγορά στο επίπεδο μιας χώρας, στο επίπεδο μιας ομάδας προϊόντος όπως τα τρόφιμα και γενικά κάθε είδους αγοράς που οργανώνεται με κανόνες και που διαθέτει στους καταναλωτές αξιόπιστα δηλ. ποιοτικά προϊόντα. Φυσικά πριν καταλήξει ένα προϊόν στην αγορά διάθεσής του, έχει περάσει από μια παραγωγικη διαδικασία, συνεπώς η ίδια η παραγωγή εξασφαλίζει την ποιότητα του καταναλωτικού αγαθού. Επομένως το αίτημα του καταναλωτή να διατίθενται στην αγορά ποιοτικά προïόντα, απευθύνεται και στην παραγωγή, η οποία μέσω της τεχνολογίας αλλά και μέσω διαδικασιών και κανόνων διασφαλίζει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των προϊόντων.
Άλλωστε όσο πιο υψηλό το επίπεδο του καταναλωτή, τόσο πιο πολυσύνθετες οι απαιτήσεις του. Για παράδειγμα, ένα προϊόν όσο ποιοτικό και αν είναι το ίδιο, καταλήγει να απωθεί τον υποψήφιο καταναλωτή εάν είναι γνωστό ότι οι συνθήκες παραγωγής του δεν ακολουθούν άλλους, ηθικούς κανόνες αυτή τη φορά. Ένα υπέροχο χαλί, δε θα έχει την αναμενόμενη εμπορική κατάληξη, όσο δελεαστική και εάν είναι η τιμή του, εφόσον είναι γνωστό, ότι φτιάχτηκε από παιδάκια, που δουλεύουν τις περισσότερες φορές υπό συνθήκες δουλείας. Με άλλα λόγια η απαίτηση των καταναλωτών για ποιότητα, εκτός των άλλων έχει και ηθικές διαστάσεις και αφορά και στις συνθήκες και διαδικασίες της παραγωγής.
Έτσι, λοιπόν, η διασφάλιση της ποιότητας έχει περάσει στην πρώτη γραμμή των επιδιώξεων της παραγωγής και έχουν αναπτυχθεί πάρα πολλά συστήματα που να εξυπηρετούν το ζητούμενο αυτό.
Θα ξεκινήσουμε την παρουσίαση των συστημάτων αυτών από τον τομέα των τροφίμων HACCP – ISO22000, όπου η απαίτηση για ποιοτικά αγαθά είναι η πλέον πιεστική.
Από τα πιο παλιά συστήματα ποιότητας των τροφίμων, ο Κώδικας Διατροφής, πιο γνωστός με την αγγλική ονομασία ως Codex Alimentarius, αποτελεί συλλογή διεθνώς υιοθετημένων προτύπων (standards) για τα τρόφιμα. Στόχο του κώδικα συνιστά πρωτίστως η προστασία της υγείας του καταναλωτή και η διασφάλιση δίκαιων πρακτικών στο εμπόριο των τροφίμων. Ο Codex Alimentarius λειτουργεί και συμβουλευτικά, μέσω κωδίκων πρακτικής, κατευθυντήριων γραμμών και άλλων μέτρων που μπορούν να βοηθήσουν στην επίτευξη των σκοπών του. Η δράση του επεκτείνεται και σε προσπάθεις ευαισθητοποίησης της διεθνούς κοινότητας σχετικά με τους κινδύνους που προέρχονται από τα τρόφιμα.
Βασικό μέλημα κατά τη σύνταξη των γενικών προτύπων ή των προτύπων ειδικών προϊόντων αποτελεί η προστασία των συμφερόντων του καταναλωτή. Ο Κώδικας περιλαμβάνει πρότυπα για όλα τα κύρια τρόφιμα, επεξεργασμένα ή νωπά, τα οποία προορίζονται για τον καταναλωτή. Προβλέπει ακόμη διατάξεις για την υγιεινή των τροφίμων, τα πρόσθετα, τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων, τους ρύπους, την επισήμανση, και παρουσίαση του προϊόντος, τις μεθόδους ανάλυσης και τη δειγματοληψία. Τα πρότυπα του Codex Alimentarius διαχωρίζονται σε γενικά (general standards) και σε πρότυπα ειδικών προϊόντων (commodity standards). Επίσης έχουν αναπτυχθεί αρχές και κώδικες (principles and codes) για την προστασία της υγείας του καταναλωτή από κινδύνους που προέρχονται από τρόφιμα.
Με τις γενικές αρχές (general principles) προβλέπονται διατάξεις που αφορούν π.χ. στη χρήση των πρόσθετων των τροφίμων, στην επιθεώρηση κατά την εισαγωγή και εξαγωγή τροφίμων και στην πιστοποίηση καθώς και στις προσθήκες απαραίτητων θρεπτικών συστατικών στα τρόφιμα.
Με τις κατευθυντήριες γραμμές (guidelines) προστατεύεται ο καταναλωτής με τον καθορισμό π.χ. και την εφαρμογή των μικροβιολογικών κριτηρίων στα τρόφιμα.
Οι κώδικες πρακτικής (codes of practice), καθορίζουν κυρίως κανόνες υγιεινής πρακτικής.
Οι κώδικες τεχνολογικής πρακτικής (codes of technological practice) έχουν στόχο να διασφαλίσουν την επεξεργασία, τη μεταφορά και την αποθήκευση των τροφίμων, όπως π.χ. των νωπών φρούτων και λαχανικών ή των χύμα βρώσιμων ελαίων και λιπών.
Ο κώδικας δεοντολογίας για το διεθνές εμπόριο των τροφίμων (Code of Ethics for International Trade in Food), έχοντας ως στόχο την προστασία της υγείας των καταναλωτών και την προώθηση δίκαιων πρακτικών στο εμπόριο των τροφίμων αποτρέπει την εξαγωγή μη ασφαλών τροφίμων ή τροφίμων αμφιβόλου ποιότητας στη διεθνή αγορά.
Η Επιτροπή του Codex Alimentarius, είναι ένα διεθνές σώμα το οποίο δημιουργήθηκε το 1961 , συνεδριάζει ετησίως και ένας από τους κύριους στόχους της είναι η προετοιμασία των προτύπων στα τρόφιμα και η δημοσίευσή τους στο Codex Alimentarius. Η Επιτροπή έχει ιδρύσει δύο επί μέρους επικουρικές επιτροπές, υπάρχουν επίσης ανεξάρτητες συμβουλευτικές επιστημονικές επιτροπές της Επιτροπής και των επικουρικών επιτροπών του Codex, το έργο των οποίων συνίσταται στη συλλογή επιστημονικών δεδομένων και στην αξιολόγηση κινδύνων.
Οι υποεπιτροπές Codex διακρίνονται σε Επιτροπές Γενικών Θεμάτων και Επιτροπές Ειδικών Προϊόντων. I)Θέματα: α. γενικά, β. σήμανσης των τροφίμων, γ. μεθόδων ανάλυσης και δειγματοληψίας, δ. υγιεινής των τροφίμων, ε. υπολλειμμάτων φυτοφαρμάκων, στ. πρόσθετων και ρύπων, ζ. ελέγχων εισαγωγών και εξαγωγών και συστημάτων πιστοποίησης, η. διατροφής και τροφίμων για διαιτολόγια ειδικών χρήσεων, θ. υπολλειμμάτων κτηνιατρικών φαρμάκων στα τρόφιμα, τα διαχειρίζονται αντίστοιχες Επιτροπές Γενικών Θεμάτων, οι οποίες χαρακτηρίζονται και ως «οριζόντιες» επιτροπές.
II) Ειδικά προϊόντα όπως: α. Λίπη και έλαια, β. Αλιείας και αλιευτικών προϊόντων, γ. γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων, δ. νωπών φρούτων και λαχανικών, ε. επεξεργασμένων φρούτων και λαχανικών, αποτελούν το αντικείμενο των αντίστοιχων Επιτροπών Ειδικών Προϊόντων, που χαρακτηρίζονται και ως «κάθετες» επιτροπές.
Έξι ακόμη κάθετες επιτροπές –ανενεργές προς το παρόν- προβλέπονται από το σύστημα Codex Alimentarius. Αυτές οι επιτροπές έχουν η καθεμιά ένα από τα παρακάτω αντικείμενα: α. σάκχαρα, β. πρωτεΐνες λαχανικών, γ. σιτηρά και όσπρια, δ. φυσικά μεταλλικά νερά, ε. υγιεινή κρεάτων και πουλερικών, στ. προϊόντα κακάο και σοκολάτες.
Οι Συντονιστικές Επιτροπές (Coordinating Committees) συντονίζουν στα όρια της γεωγραφικής περιοχής δράσης τους (Αφρική-Ασία-Ευρώπη-Λατινική Αμερική-Καραϊβική-Βόρεια Αμερική- Νοτιοδυτικός Ειρηνικός και Εγγύς Ανατολή), δραστηριότητες σχετικές με τα πρότυπα των τροφίμων.
Με τις ανεξάρτητες συμβουλευτικές επιστημονικές επιτροπές, τις λεγόμενες επιτροπές εμπειρογνωμώνων, το σύστημα προβλέπει τη μελέτη και αξιολόγηση της ασφάλειας των προσθέτων και λοιπών επικίνδυνων συστατικών των τροφίμων, των κινδύνων από υπολείμματα φυτοφαρμάκων και από διάφορους μικροοργανισμούς. Μέσα στα πλαίσια των αξιολογήσεων αυτών καταρτίζει λίστες με προτεινόμενα αποδεκτά όρια, συντάσσει κατευθυντήριες γραμμές και υποδείξεις για τα επί μέρους ζητήματα.
Στο σύστημα Codex alimentarius ανατρέχουν και πολλά από τα υπάρχοντα πρότυπα εκτός συστήματος, τα οποία συγκεκριμένα βασίζονται στη μεθοδολογία HACCP, χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια ότι δεν υπάρχουν διαφοροποιήσεις. Αναφέρουμε τα πιο ευρέως διαδεδομένα: BRC, IFS, Dutch HACCP και SQF Code 2000.
Έτσι, σήμερα ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης (ISO), υπολογίζει ότι σήμερα υπάρχουν πάνω από 20 διαφορετικά πρωτόκολλα σχετικά με την ασφάλεια τροφίμων. Καθένα από αυτά διακρίνεται από διαφορετικές διαδικασίες προσέγγισης που δεν καλύπτουν πάντα όλες τις απαιτήσεις του συνόλου της αγοράς, εξαναγκάζοντας πολλές επιχειρήσεις να εφαρμόζουν πάνω από ένα πρωτόκολλο ποιότητας προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε περισσότερες αγορές, αυξάνοντας ωστόσο έτσι το κόστος.
Προέκυψε λοιπόν η ανάγκη να ικανοποιηθεί το αίτημα της αγοράς ενός ενιαίου προτύπου ασφάλειας που να εναρμονίζεται με το σύνολο των απαιτήσεων της αγοράς για ασφάλεια- και ποιότητα- γι΄αυτό και ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης (International Standardization Organization) συνέταξε το Διεθνές Πρότυπο ISO 22000:2005.
Το Πρότυπο ISO 22000:2005 αποτελεί ένα Σύστημα Διαχείρισης της Ασφάλειας των Τροφίμων κατά το οποίο σε κάθε στάδιο της αλυσίδας των τροφίμων –από το χωράφι ως την τελική κατανάλωση- αναγνωρίζεται και αξιολογείται κάθε πιθανός κίνδυνος ώστε να καθίσταται πιο αποτελεσματική η πρόληψη αλλά και ο έλεγχος των κινδύνων και συνεπώς να παρέχεται η εγγύηση ότι τα τρόφιμα που καταναλώνει ο τελικός καταναλωτής είναι ασφαλή για τη δημόσια υγεία.
Το ISO 22000:2005 μπορεί να εφαρμοσθεί σε όλους τους οργανισμούς της αλυσίδας των τροφίμων: από επιχειρήσεις πρωτογενούς παραγωγής, παραγωγής ζωοτροφών, μεταποίησης, μεταφοράς -επιχειρήσεις δηλαδή που σχετίζονται άμεσα με την ασφάλεια των τροφίμων- ως και επιχειρήσεις εξοπλισμού, υλικών συσκευασίας, προσθέτων, απορρυπαντικών και απολυμαντικών.
Το πρότυπο είναι ιδανικό για όλες τις επιχειρήσεις της αλυσίδας των τροφίμων που επιδιώκουν να εφαρμόσουν ένα ολοκληρωμένο και αξιόπιστο σύστημα διαχείρισης της ασφάλειας των τροφίμων, επιπλέον της τήρησης των υφιστάμενων νομικών και κανονιστικών διατάξεων. Επίσης είναι απολύτως συμβατό και με το πρότυπο ISO9001:2000 –το οποίο θα παρουσιαστεί σε επόμενο άρθρο μας- προς το παρόν όμως σημειώνουμε ότι το ISO 9001:2000 πιστοποιεί ότι τα προϊόντα και οι υπηρεσίες της επιχείρησης πληρούν τις απαιτούμενες προδιαγραφές ώστε να ελαχιστοποιούνται οι απώλειες και να περιορίζεται κάθε ενδεχόμενη δυσαρέσκεια αλλά να αυξάνονται οι πωλήσεις και να ενισχύεται η ανταγωνιστικότητά της. Ο συνδυασμός των δυο προτύπων θεωρείται εξαιρετικά ωφέλιμος για τις επιχειρήσεις που τα εφαρμόζουν.
Σήμερα λοιπόν στο πρώτο μέρος του πολύπλευρου θέματος συστήματα πρότυπα ποιότητας , παρουσιάσαμε το CODEX ALIMENTARIUS HACCP – ISO22000 , η παρουσίαση του ISO 9001:2000 και των υπόλοιπων θα γίνει στα επόμενα άρθρα μας .
Κλείνοντας το άρθρο μας υπενθυμίζουμε: εμείς στην ΟΙΚΟΝΟΜΟΤΕΧΝΙΚΗ δεσμευόμαστε να σας ενημερώνουμε με κάθε σχετική πληροφορία για θέματα προτύπων ποιότητας και εναρμόνισης των επιχειρήσεων με την Εθνική και Κοινοτική νομοθεσία καθώς και για τις ευκαιρίες επιδότησής τους από το τέταρτο κοινοτικό πλαίσιο.
Μη διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας για περισσότερες πληροφορίες στα τηλέφωνα23730 / 25.020 και 23990 / 21.797 ή με e-mail στο balikyr@otenet.gr
Μετά τιμής
Μπαλλή Κυριακή
Σύμβουλος Επενδύσεων
Πιστοποιήσεων Περιβάλλοντος
Αναπτυξιακή Εταιρία ΟΙΚΟΝΟΜΟΤΕΧΝΙΚΗ